Gemeente Altena werkt aan een duurzame leefomgeving. Dit komt terug in klimaatadaptatie, groen en water, maar ook in het thema energietransitie. Binnen het thema ‘klimaatadaptatie’ onderscheiden we de aspecten temperatuur, voldoende groen, waterveiligheid, en – wateroverlast en droogte. Klimaatadaptatie wil zeggen: we passen de omgeving aan om beter om te gaan met de effecten van de klimaatverandering. Dit is een belangrijk thema om onze leefomgeving gezond en veilig te houden.
Onder groen verstaan we zowel het openbaar als het particulier groen, zowel binnen als buiten de kernen. Ook gaat het om de waterlopen met hun oevers, de natuurgebieden en de biodiversiteit in de bodem, het water, op land en bij de gebouwen. Groen speelt een belangrijke rol bij klimaatadaptatie, maar ook op het gebied van leefbaarheid, gezondheid en biodiversiteit.
Waar staan we nu?
Ondanks dat we een relatief landelijke gemeente zijn, kan in de grotere kernen binnen onze gemeente hittestress optreden. Ook de bedrijventerreinen zijn warme plekken door de vele verharding en minimale hoeveelheid groen. Dit kan tot gezondheidsproblemen leiden, maar het heeft ook effect op de kwaliteit van het water en de biodiversiteit.
We willen een groene gemeente zijn. Toch hebben onze kernen minder groen dat het landelijk gemiddelde en vooral minder bomen. Het bestaande groen in en rond de dorpen bepaalt voor een groot deel de identiteit van de dorpen. Daarnaast maken groenstructuren ook onderdeel uit van ecologische netwerken.
Onze gemeente wordt omringd door de rivieren de Merwede, de Afgedamde Maas en de Bergsche Maas. Ons maaiveldniveau ligt binnen de dijken rond zeeniveau, en daalt nog steeds. Dat betekent dat bij een dijkdoorbraak de hele gemeente een paar meter onder water loopt. In het ‘Deltaplan Grote Rivieren’ zijn de Noordwaard en de Biesbosch opgenomen als gebieden voor Ruimte voor de Rivier. Uit de Afgedamde Maas en de Bergsche Maas wordt water onttrokken voor drinkwater. Daarnaast wordt bij Genderen en Drongelen grondwater voor drinkwaterconsumptie gewonnen. Delen van deze gebieden zijn dan ook aangeduid als beschermde gebieden/zones.
De ruilverkaveling van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw binnen Altena heeft een enorme impact gehad op het landschap en het natuurlijke watersysteem. Hierdoor is meer dan 1.500 kilometer aan watergangen komen te vervallen. Altena heeft, in vergelijking met soortgelijke gebieden, weinig watergangen. Hevige neerslag heeft in 2014 en 2015 geleid tot forse wateroverlast. Dit had vooral effect in de kernen Werkendam, Sleeuwijk, Hank, Nieuwendijk, Woudrichem, Giessen, Andel, Almkerk en Dussen. Water stond op straat en liep de woningen binnen. Ook in het landelijk gebied was schade aan gebouwen, kassen en oogsten van agrariërs. Tijdens een extreem droge periode, zoals in de zomers van 2018, 2019 en 2020 heeft het groen binnen de kernen het moeilijk. Grassen herstellen zich nog, maar struiken en bomen niet altijd. Op dit moment hebben we nog weinig meldingen gehad van verzakkingen als gevolg van verlaagd grondwater, maar mogelijk dat dit in de toekomst wel gaat komen.
Groen en blauw gaan steeds vaker samen. Daarbij zien we steeds meer dat zowel oppervlaktewater als groen meerdere functies tegelijk krijgen. Vroeger had bijvoorbeeld een sloot met name de functie van het afvoeren van water. Steeds meer krijgt het naast waterafvoer ook functies mee als wateraanvoer, ecologische verbindingszone, biodiversiteit, water vasthouden of vertragen.
Wat komt er op ons af?
Door klimaatverandering krijgen we te maken met meer extreem weer. Overlast door extreme neerslag en stormen kan na een paar weken alweer worden opgevolgd door perioden van droogte. Deze extremen hebben gevolgen voor de veiligheid, de kwaliteit en de kwantiteit van het grond- en oppervlaktewater, onze ecosystemen en de biodiversiteit. Doordat we binnen de gemeente veel dezelfde boomsoorten hebben, kan een ziekte een groot effect hebben op ons bomenbestand. Tijdens extreme droogte kunnen niet al onze landbouw- en natuurgebieden worden voorzien van aanvoerwater en kan de capaciteit van de drinkwatervoorziening tot problemen leiden. Daarnaast speelt verdichting van de bodem ook een rol, waardoor de sponswerking van de bodem afneemt. Hierdoor kan de bodem minder water opnemen bij hevige neerslag en minder water vasthouden voor drogere tijden. Droogte kan leiden tot schade aan groen en landbouw, maar ook aan de infrastructuur en gebouwen en indirect aan scheepvaart en industrie.
Klimaatverandering betekent ook temperatuurstijging, met een stijging van de zeespiegel tot gevolg. Onze dijken zijn mogelijk in de toekomst niet meer hoog genoeg om ons te beschermen en we hebben steeds minder zoet (grond)water tot onze beschikking. Ook krijgen we meer te maken met extreme hitte, wat zowel een sociale (gezondheid) als economische (productiviteit) impact heeft.
Hoe zien we het klimaat, water en groen in de toekomst?
In 2040 heeft Altena al op veel plaatsen invulling kunnen geven aan een mooie, groene, schone en veilige leefomgeving. Rondom klimaat, water en groen hebben we de volgende hoofdambities:
- We zorgen voor voldoende en gevarieerd groen en een waterrobuuste en klimaatbestendige leefomgeving die klimaatextremen kan opvangen.
- Wij zien het groen en de ondergrond (water en bodem) als dragers van een waardevolle en gezonde leefomgeving voor mens en dier.
- We zetten in op het behoud en het versterken van de biodiversiteit in onze gemeente. We nemen biodiversiteit vanaf het begin mee bij processen, plannen en projecten. We vergroten onze kennis ten aanzien van biodiversiteit en versterken de samenwerking met natuur- en landbouworganisaties.
- We plaatsen de juiste functie op de juiste plek. We werken niet tegen de natuur, maar met de natuur.
- We zien klimaat, water en groen als integraal volwaardige afwegingselementen in (ruimtelijke) ontwikkelingen. Bij ontwikkelingen wordt de waarde van groen via ecosysteemdiensten geduid en middels een groene-batenplanner gekwantificeerd.
- Wij wentelen de gevolgen van onze huidige ontwikkelingen en uitdagingen niet af op de volgende generaties, we doen het samen. We willen een voorbeeld zijn voor anderen.
Het watersysteem is in 2050 waterrobuust ingericht op extreem weer (droogte en extreme regen) met meer ruimte, zowel qua (water)oppervlak als in de bodem. We trekken hier samen met het waterschap in op en geven met hen en onze gebiedspartners uitvoering aan de klimaatadaptatie. Gezamenlijk met het waterschap wijzen we extra gebieden voor wateropvang ten tijde van droogte en hevige regenval. We zoeken naar mogelijkheden om waterberging te combineren met andere functies, zoals natuurontwikkeling of recreatie. Bij alle ruimtelijke plannen is het uitgangspunt niet alleen waterneutraal bouwen, maar ook het verbeteren van de klimaatbestendigheid en waterrobuustheid van de bebouwde omgeving. Bij voorkeur vindt waterberging plaats in openbaar gebied door open water of berging in het groen aansluitend bij het natuurlijk watersysteem. Pas wanneer dit niet mogelijk is kan gekozen worden voor ondergrondse voorzieningen, waarbij het uitgangspunt ook weer is deze in openbaar gebied te realiseren.
We gaan onze bestaande en nieuwe wijken hittebestendiger inrichten zodat een toename van temperaturen niet direct nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid van onze inwoners. Dit betekent onder andere nabijheid van een aangename en koele verblijfsplek voor elke woning, voldoende schaduw op belangrijke looproutes en voldoende groen. Deze aanpassingen gelden zowel voor de gemeente als voor de bewoners (stimuleren van het vergroenen van de tuinen). Daarbij hebben we de tevens de wens om (meer) verkoelingsmogelijkheden in de vorm van zwemwater voor dagrecreatie en andere mogelijkheden in de gemeente aan te bieden. Voor nieuwbouw en herontwikkeling stellen we duidelijke normen als richtlijn rondom klimaatadaptatie, waterrobuustheid, natuurinclusiviteit en biodiversiteit. Dit werken we in het omgevingsplan verder uit. Bij alle ruimtelijke plannen, zoals nieuwbouw en herinrichtingen, is het uitgangspunt niet alleen de minimale standaard waterneutraal bouwen, maar ook het verbeteren van de waterrobuustheid van de bebouwde omgeving vooral in wateroverlastgevoelige gebieden.
We zien groen en bomen als onmisbaar basiselement van een waardevolle en prettige leefomgeving. In 2040 hebben we voor elke kern een samenhangende groenstructuur van goede kwaliteit en haakt deze groenstructuur aan de samenhangende groenstructuur en natuurlijke verbindingszones van het buitengebied. De hoofdgroenstructuur en groene parels (zowel in de kernen als in het buitengebied) worden beschermd en daar waar nodig aangevuld/versterkt. In plaats van kwantiteit kiezen we voor meervoudig ruimtegebruik en de kwaliteit van de beschikbare ruimte.
We zetten in op een gezonde bodem als basis voor een gezonde gemeente. We verbeteren en benutten de bodemfuncties (infiltreren, zuiveren en opslaan) oftewel het sponsvermogen waardoor we beter beschermd worden tegen wateroverlast en droogte. De veranderingen in de landbouw zien we hierbij als kans. Samen met agrariërs kijken we naar innovaties en mogelijkheden binnen de verschillende stimuleringsregelingen en instrumenten van de provincie Noord-Brabant, zoals bijvoorbeeld de subsidieregeling Vitale Bodem. We kiezen maatregelen en ontwikkelingen die passen bij de bodemfuncties die de bodem op de desbetreffende locatie kan leveren. Het infiltrerend vermogen van de bodem vergroten we met bomen en planten. Om een robuuste en toekomstbestendige leefomgeving te garanderen laten we de bestaande ondergrond leidend zijn in de ruimtelijke ordening. Tijdens extreme droogte kunnen namelijk niet al onze landbouw- en
natuurgebieden worden voorzien van aanvoerwater en kan er een tekort aan kwalitatief goed
oppervlaktewater ontstaan wat kan leiden tot capaciteitsproblemen voor de drinkwatervoorziening. Ook houden we rekening met de bescherming van en ruimte voor de ondergrondse en bovengrondse infrastructuur, zoals transportleidingen voor drinkwater, innamepunt Maaswater bij Brakel en de productlocatie Petrusplaat.
Relatie met: Wonen, Voorzieningen, Gezondheid, Agrarische sector, Werk en ondernemen, Energietransitie, Milieu, Bereikbaarheid, Klimaatbestendig, CO2-neutraal en circulair, Groenblauwe oase, Leefbare woonomgeving