Werkendam, Woudrichem, Sleeuwijk en Wijk en Aalburg zijn tegenwoordig de grotere kernen in de gemeente Altena. Bijna de helft van de inwoners van Altena in deze vier kernen. Ook het merendeel van de voorzieningen in de gemeente bevinden zich in deze dorpen met een goede bereikbaarheid.
Historische situatie
Al in de 9e eeuw ontstonden er nederzettingen in het Land van Altena. Dit is de benaming voor de historische landstreek en voormalige heerlijkheid waar nu de gemeente Altena is gelegen. Het gebied was sterk geïsoleerd en zowel Zuid-Holland als Noord-Brabant waren slechts met pontveren te bereiken. Hierdoor kent het gebied geen omvangrijke verstedelijking. Langs de oevers van de rivieren ligt een kralenketting van (kerk-)dorpen. In 1322 werd het Land van Altena bij het Graafschap Holland gevoegd om pas in 1815 bij de nieuw gevormde provincie Noord-Brabant te worden ingedeeld.
Huidige situatie
Werkendam, Woudrichem, Sleeuwijk en Wijk en Aalburg zijn tegenwoordig de grotere kernen in de gemeente Altena. Bijna de helft van de inwoners van Altena wonen in deze vier kernen. Grofweg 12.000 inwoners wonen in Werkendam, 4.700 in Woudrichem, 5.800 in Sleeuwijk en 6.600 inwoners in Wijk en Aalburg. Ook het merendeel van de voorzieningen in de gemeente bevinden zich in deze dorpen met een goede bereikbaarheid.
Met name Werkendam kent veel bedrijvigheid. De Biesbosch- en Beatrixhavens zijn werkhavens waar een groot cluster van bedrijven in de maritieme industrie en waterbouw is gevestigd. Daarnaast zijn er met Bruine Kilhaven en het regionale bedrijventerrein Kop van Brabant enkele grotere reguliere, gemengde bedrijventerreinen. Werkendam heeft bovendien een winkelcentrum met een bovenlokale functie en deels ook een functie voor recreatief winkelen. Daardoor zien we ook winkelend publiek van buitenaf door de Werkendamse straten lopen. Dat zelfde geldt voor Woudrichem. In Werkendam zien we de laatste tien jaar steeds meer leegstand ontstaan in de binnenstad (dit was in 2019 zelfs 19,1%). De andere 2 grote dorpen hebben winkelcentra die hoofdzakelijk kernverzorgend zijn.
Sleeuwijk is een goed bereikbaar voorzieningendorp. De kracht zit hem in de voorzieningen, de ligging aan de snelweg, de nabijheid van Gorinchem (veerpont) en het rustige groene karakter van het dorp. Daarnaast is het een kern waar veel forensen wonen die buiten de gemeente naar hun werk gaan.
Wijk en Aalburg is een dubbelkern aan de Afgedamde Maas, die vanuit de agrarische linten geleidelijk aan elkaar gegroeid is. Door nieuwbouw en verplaatsingen zijn nu twee duidelijke voorzieningenclusters ontstaan, in het centrum van de kern en in het nieuwere deel. Zo zijn voorzieningen voor iedereen in het dorp dichtbij.
De vesting van Woudrichem is een cultuurhistorisch en toeristisch centrum. Daaromheen liggen een aantal naoorlogse woonwijken. De voorzieningen liggen verspreid in het dorp. De meeste en dagelijkse voorzieningen, alsmede de maatschappelijke voorzieningen, liggen grotendeels rondom Het Rond. Als hoofdkern van de voormalige gemeente Woudrichem kent het dorp een gevarieerd woningaanbod, inclusief appartementen voor kleine huishoudens rondom ‘t Rond.
De OV-ontsluiting is matig in de grote kernen. Bij Werkendam, Sleeuwijk en Woudrichem zijn veerverbindingen aanwezig om het water over te steken. Enkele gebieden in Werkendam zijn lastig te bereiken met het OV, zoals de noordoostzijde en het bedrijventerrein aan de zuidzijde. De A27 zorgt voor knelpunten. De aansluitingen bij Altena lopen vol bij filevorming, met name de Dijkgraaf den Dekkerweg in Werkendam en de Kromme Nol in Wijk en Aalburg..
De grote kernen, op Sleeuwijk na, zijn voor een groot deel versteend. De grote kernen binnen onze gemeente hebben daardoor last van hittestress, omdat er relatief weinig groen en (stromend) water te vinden is. In 2014 en 2015 was er ook sprake van flinke wateroverlast. Droge jaren zorgen voor schade aan de wegen en groen en uitzakken van watergangen met verslechtering van de waterkwaliteit en risico op verzakkingen tot gevolg. Om verdere verdroging tegen te gaan is het treffen van klimaatadaptieve maatregelen van belang. Hierbij maken we wel de nuance dat de gemeente Altena voor een groot deel uit kleigronden bestaat. Funderings-
problematiek door verdroging speelt hier minder dan op de zandgronden elders in Brabant. Daarnaast moeten we woningen en gebouwen in de grote kernen gaan verduurzamen, aardgas vrij maken en meer energie zelf gaan opwekken.
Toekomstperspectief
De grote kernen bruisen van de actieve inwoners en een groot sociaal netwerk door de vele ontmoetingsplekken. De grote kernen vormen de basis van het netwerk tussen de dorpen. We houden de (kwaliteit van) voorzieningen in stand en zorgen voor het behoud van ontmoetingsfuncties. Ook de regionale functie van deze kernen willen we in de toekomst vergroten en versterken. De kernen vormen een levendige gemeenschap van mensen, cultuur en een ruim evenementenaanbod. Openbare ruimten richten we meer in voor sport, spelen en bewegen. We zorgen voor meer groen en ruimte voor water, verbeteren de groenstructuren en het watersysteem, beschermen waardevolle bomen en versterken de natuurbeleving
We zetten ons in voor voldoende betaalbare woningen (huur en koop) in alle kernen. Het is van belang dat we in alle kernen kunnen bouwen. Zo voorzien we in de woningbehoefte én behouden we leefbaarheid en vitaliteit. Daarbij kiezen we zowel voor inbreiding als uitbreiding. Inbreiding mag niet ten koste gaan van de (groene)waarden in de kernen die zorgen voor een gezonde leefomgeving. Uitbreiding moet passend zijn bij de aanwezige kwaliteiten en waarden van de kernen. Gezien de forse druk op de ruimte zien we ook kansen voor gestapeld bouwen passend bij de omgeving. Ook bekijken we de mogelijkheden bij bestaande woningbouw, zoals woningsplitsing. Op deze manier kunnen we ook voldoen aan onze doelen van wonen met zorg. Woonzorgvoorzieningen willen in de grote kernen realiseren, zodat deze goed kunnen aansluiten bij al bestaande (intramurale) zorgvoorzieningen. Daarnaast gaan we wijkgericht grootschalig verduurzamen. Bestaande woningen worden klaargemaakt voor aardgasvrij wonen. Woning- en bedrijfsdaken benutten we zoveel mogelijk voor zonnepanelen. Ook zullen we voor zowel herontwikkeling als nieuwbouw normen stellen rondom klimaatadaptatie, waterrobuustheid, natuurinclusiviteit en biodiversiteit.
Zo wordt voor Werkendam-Noord een gebiedsvisie opgesteld. In dit gebied wordt gezocht naar ruimte voor een nieuw bedrijventerrein (12-20 hectare netto), een nieuwe ontsluitingsweg ter ontlasting van de Dijkgraaf den Dekkerweg en woningbouw (locaties voor 350-750 woningen). De visie wordt een onderdeel van het programma (POW) “bebouwde omgeving”.
Daarnaast vormen de randen van de grote kernen een zoekgebied voor kleinschalige energieprojecten. We behouden en reserveren ook in de grote kernen ruimte voor toekomstige waterveiligheidsmaatregelen. We gaan werken met de toekomstige uitdagingen gebaseerd op ervaringen uit het verleden. We werkten vroeger al met en tegen het water. Ons DNA en de klimaat- en woningbouwopgave zijn hierop gebaseerd.
Op het gebied van bereikbaarheid verbeteren we de verbinding tussen Werkendam en de A27. Verder realiseren we mobiliteitshubs bij Werkendam en Wijk en Aalburg. Deze hubs vormen, net als de Tol, een toegangspoort tot Altena. Daarnaast stimuleren we de (elektrische) fiets ook voor langere afstanden, samen met het op orde brengen van het fietsnetwerk.
In de toekomst zorgen we voor het behoud van werkgelegenheid in de grote kernen. Ook omarmen we innovatie en nieuwe ideeën uit de samenleving, bijvoorbeeld het combineren van het verbouwen van voedsel en natuur in de bebouwde omgeving (stadslandbouw). We willen dat Altena over 20 jaar een florerende samenleving is en blijft. Dat betekent: gezonde inwoners, een gezonde economie en een gezonde leefomgeving (vitaal Altena).