Bij nieuwe ontwikkelingen is het belangrijk om cultuurhistorie en erfgoed mee te wegen. Respecteert de ontwikkeling de aanwezige cultuurhistorische waarden of worden deze beter nog versterkt? Dat komt de kwaliteit van onze leefomgeving ten goede.  

We werken aan een erfgoedvisie en een kwaliteitsatlas met al onze cultuurhistorische waarden. Deze vormen straks de onderlegger voor keuzes over de bescherming van ons cultureel erfgoed. Deze keuzes vertalen we straks naar concrete regels in het nieuwe omgevingsplan. In deze omgevingsvisie zoomen we in op de Nieuwe Hollandse Waterlinie, monumenten, beschermd stadsgezicht vesting Woudrichem en archeologie.

Nieuwe Hollandse Waterlinie 
De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is 85 kilometer lang en loopt van Muiden tot aan de Biesbosch. De uit 1815 daterende verdedigingslinie bestaat uit een systeem van dijken, kaden en sluizen. Daarmee kon een groot gebied onder water worden gezet om de vijand tegen te houden. De grote historische waarde leidde tot aanmelding voor de Werelderfgoedlijst (1995). In 2005 kreeg de Nieuwe Hollandse Waterlinie de status van Nationaal Landschap en in 2021 is het gebied door UNESCO aangewezen als werelderfgoed.

De rust en soberheid zijn kenmerkend binnen de NWH. Andere kenmerken zijn daarnaast:

• De Vesting Woudrichem, historische vestingstructuur van de vestingstad;
• Inundatiegebieden (een gebied dat ten behoeve van de verdediging enkele decimeters onder water kan worden gezet door sluizen of het doorsteken van dijken);
• Zone met verdedigingswerken als forten, batterijen, lunetten, betonnen mitrailleurkazematten en groepsschuilplaatsen in hun samenhang met de omgeving;
• Voormalige schootsvelden (visueel open) en verboden kringen (merendeels onbebouwd gebied op basis spelregels Kringenwet) rondom de forten;
• Waterwerken als waterlichamen, sluizen, inlaten, duikers en dijken functionerend in samenhang met verdedigingswerken en inundatiegebieden;
• De landschappelijke inpassing en camouflage van de voormalige militaire objecten.

Uitgangspunt is het behoud van de cultuurhistorische waarden van de NHW en haar kernkwaliteiten. Daarbij gaan we wel actief zoeken naar mogelijkheden die er zijn voor ontwikkelingen. De kernkwaliteiten van de NHW leveren in bepaalde zones (zoals de schootsvelden en het inundatiegebied) van de NHW meer beperkingen op voor nieuwe ontwikkelingen, dan in de overige zones. Hier zal gezocht moeten worden naar manieren om bij ontwikkelingen de kernkwaliteiten te versterken.

Monumenten en beschermd stadsgezicht 
De Vesting Woudrichem maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en is rijk aan cultuurhistorische waarden en monumenten. De vesting is voltooid in de 17e eeuw en bestaat uit 4 grote en 3 kleine bastions. Enkele van de historische middeleeuwse stadspoorten zijn nog intact en zorgen voor een bijzondere beleving. Ook kent de vesting nog een aantal oudere militaire gebouwen, zoals een wachthuis, kazerne, bomvrij arsenaal en twee buskruitmagazijnen. Om de samenhang te beschermen is de Vesting Woudrichem door het rijk aangewezen als beschermd stadsgezicht.

Ook buiten de vesting zijn veel militaire monumenten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie gelegen, zoals Fort Altena en fort Giessen. De ligging van andere (niet-militaire) monumenten is voor een groot deel gebonden aan de lintbebouwingen op de dijken en oude stroomruggen. Ze geven een beeld van de vroegere bewoning in onder andere het rivierenlandschap. Veel dorpen hebben hun oorsprong in de dijklinten. Dit geldt voor de meeste dorpen aan de noordzijde van de gemeente, langs de Afgedamde Maas en langs de Boven-Merwede. Ook nu vormen de monumenten nog altijd een prominent beeldmerk in de kernen en daarbuiten. Een tastbare herinnering aan het verhaal van Altena. Het gaat met name om historische dorpspanden, boerderijen, kerken en molens. Maar bijvoorbeeld ook een bijzonder monument als kasteel Dussen is binnen onze gemeentegrenzen gelegen.

Bomen zijn sinds mensenheugenis verbonden aan onze cultuur. Soms economisch, zoals knotwilgen en populieren, soms cultureel, zoals bakenbomen, en soms esthetisch, zoals de aankleding van gebouwen of plekken. Bomen en boomstructuren met een cultuurhistorische betekenis beschermen we zodat het verleden zichtbaar blijft en we onze identiteit blijven behouden.

Archeologie 
De gemeente Altena ligt in het dynamische rivierengebied en het gebied is al sinds lange tijd aantrekkelijk voor de mens. Daardoor zijn de oudst bekende sporen van bewoners in het gebied al uit de steentijd. Het merendeel van alle plaatsen waar archeologische sporen zijn gevonden liggen in het oostelijke deel van de gemeente. Daar vormden de stroomgordels al vroeg een geschikte plek om te wonen.

In het archeologiebeleid van de gemeente staat hoe we omgaan met archeologie. Afhankelijk van de archeologische verwachtingswaarde van een gebied stellen we andere eisen. Globaal zijn de verwachtingswaarden te onderscheiden in de volgende delen:

• Hoge archeologische verwachting: grotere stroomgordels, de donken en de oude (verdronken) bewoningslocaties;
• Middelhoge archeologische verwachting: kleinere of slechts korte tijd actieve stroomgordels;
• Lage archeologische verwachting: komgebieden tussen de stroomgordels.

Tot slot zijn er nog de zones met een archeologische waarde. Hieronder vallen de historische kernen, bekende vindplaatsen en de archeologische monumententerreinen. We verbeteren hoe we omgaan met archeologische resten. Deze resten zijn een bron van informatie over het lokale verleden. Het is belangrijk deze sporen te benutten bij de verdere ontwikkeling van de gemeente, bijvoorbeeld voor toerisme en recreatie. 

We stimuleren het behouden, beleven en beschermen van ons erfgoed voor huidige en toekomstige generaties. Bij de aanvang van (ruimtelijke) planvorming voor nieuwe ontwikkelingen staan we bewust en verantwoord stil bij de optie van het toepassen van culturele planologie. Erfgoed is daarbij het vertrekpunt en inspiratiebron voor plannen.